Een piepklein liftje, kunstmatige spieren, minuscule motortjes… De mogelijkheid om zulke kleine machines te bouwen hebben de scheikunde een nieuwe dimensie gegeven, zei het Nobelprijscomité zojuist.

Jean-Pierre Sauvage nam de eerste stap en wist twee ringen van moleculen aan elkaar te smeden als een ketting. Voor een moleculaire machine is het van belang dat de onderdelen goed kunnen bewegen en dat bleken die ringen te kunnen. De volgende stap nam Fraser Stoddart: die liet een ring rond een as bewegen, allemaal op moleculair niveau.

Maar Bernard Feringa (hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen) maakte in 1999 de eerste echte moleculaire motor. Een rotor draaide constant in dezelfde richting. Hij ontwierp zelfs een nano-auto. Verder bedacht hij een motortje dat blijft draaien dankzij het licht. De moleculaire motor is net zo’n grote ontdekking als de elektromotor bijna tweehonderd jaar geleden, aldus het Nobelprijscomité.

"Ik ben ongelofelijk blij voor Ben en voor de Nederlandse chemie", zegt Bert Meijer, hoogleraar organische chemie aan de TU/e woensdag in de Volkskrant. Beide chemici promoveerden in Groningen, ook stonden zein 2012 onder meer samen aan de wieg van het Research Centre for Functional Molecular Systems. Meijer wijst op het volledig nieuwe gebied dat de drie winnaars van dit jaar samen hebben geopend, "zo'n gebied waar jonge mensen op af komen en waar van alles mogelijk lijkt".

Hij omschrijft zijn Groningse collega als een harde werker en een gepassioneerde ambassadeur voor de wetenschap, "altijd gebrand op geïnteresseerde jongelui en nooit te beroerd om ook zelf vuile handen te maken [...]. Het is die verliefdheid op het vak, op moleculen, die hem kenmerkt."

Eerste winnaar

De allereerste Nobelprijs voor de scheikunde ging in 1901 ook naar een Nederlander: Jacobus Henricus van ’t Hof ontving hem voor zijn onderzoek naar chemische evenwichten en osmose.

Ook twee andere Nederlanders ontvingen deze prijs. In 1936 ging hij naar Peter Debye voor zijn onderzoek naar gassen, elektronen en röntgenstralen. De wetenschapper zou zo’n zeventig jaar later omstreden raken vanwege vermeende collaboratie met de nazi’s. De voorlaatste Nederlandse Nobelprijswinnaar voor de chemie was Paul Crutzen in 1995, die samen met anderen het gat in de ozonlaag had onderzocht.

Het Institute for Complex Molecular Systems van de TU/e houdt op donderdag 13 oktober een thema-avond over de Nobelprijswinnaars van dit jaar. Deze vindt plaats in De Zwarte Doos.

De bloggende 'Scheikundejongens', onder wie TU/e-postdoc Mark Vis, doken ook direct in het bekroonde onderzoek van Nobelprijswinnaar Feringa.