De beoogde nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) wordt deze week in de vorm van hoorzittingen in de Tweede Kamer voorbesproken. De Wiv was vorig jaar zomer al groot in het nieuws, toen een consultatieronde via internet meer dan duizend reacties opleverde. Onder andere telecombedrijven, maar ook MKB-Nederland, VNO-NCW en het College voor de Rechten van de Mens hadden onder meer kritiek op het ongerichte karakter van de wet.

Veiligheidsdiensten mogen volgens het wetsvoorstel per onderzoek onder meer een jaar lang onbeperkt (internet)verkeer aftappen, ook via de kabel. Het kabinet is van plan om hiervoor een viertal grote aftappunten te maken. Het onderscheppen van draadloze communicatie is nu al toegestaan.

Volgens TU/e-hoogleraar Jan Smits is niet meer te voorkomen dat de bevoegdheden van de inlichtingendiensten AIVD en MIVD fors zullen worden uitgebreid. “Helaas is dat al een gepasseerd station. Het lijkt niet langer te gaan om vrijheid, gelijkheid en broederschap, maar om veiligheid, veiligheid en veiligheid.”

Volgens hem maakt dit het extra belangrijk dat de nieuwe bevoegdheden rechtsstatelijk worden getoetst. “Dat is in dit wetsvoorstel volstrekt onvoldoende gewaarborgd. De veiligheidsdiensten moeten achteraf verslag doen van hun acties, vinden wij. Niet door persoonlijke gevallen te benoemen, maar wel door te verantwoorden op welke manier ze informatie hebben verzameld, om welk type aanleiding en hoe ze te werk zijn gegaan. Dat moet niet geheim blijven.”

Daarnaast wordt het toezicht vooraf op de activiteiten van de veiligheidsdiensten volgens de brief weliswaar uitgebreid, maar op een buitengewoon rommelige wijze. Sommige bevoegdheden komen bij de rechter te liggen, andere bij een nieuwe toetsingscommissie. Verder spelen ook de Tweede Kamer en de bestaande Commissie voor Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CVTIV) een rol.

De wetenschappers bepleiten om dit gefragmenteerde toezicht onder te brengen bij een enkele instantie, bij voorkeur een gespecialiseerde rechter. Ook willen zij dat het besluit om informatie te delen met buitenlandse diensten vooraf worden getoetst indien hiervoor bijzondere bevoegdheden moeten worden ingezet en moet voor toezicht voldoende middelen worden vrijgemaakt buiten de reguliere begroting om.

Tot slot vinden de opstellers van de brief dat bij invoering van elke nieuwe technologie opnieuw worden getoetst of deze mag worden ingezet door de veiligheidsdiensten. Smits: “We weten bijvoorbeeld niet hoe veelomvattend het Internet of Things zal worden en willen niet achter de feiten aan blijven lopen. Bovendien bestaat tegenwoordig de neiging om alles op te slaan, simpelweg omdat dit technisch mogelijk is. Wij vonden het belangrijk dat alle niet-relevante gegevens, de zogeheten nevenvangst, direct weggegooid wordt.”

De 29 ondertekenaars, onder wie ook bekende gezichten als terrorisme-expert Beatrice de Graaf en de Nijmeegse hoogleraar Digitale Veiligheid Bart Jacobs, vormen volgens Smits de top van de wetenschap op het gebied van informatierecht, digitale veiligheid en verwante vakgebieden in Nederland.