Badkamers, keukens, kelders: in ruimtes met een te hoge luchtvochtigheid loop je een groot risico op muurschimmel. Dat staat niet alleen lelijk, schimmels op de muur kunnen - net als op voedsel - ook nog eens heel ongezond zijn. Ze scheiden namelijk allerlei stoffen af, bijvoorbeeld om voedsel in hun omgeving te verteren, waar je allergisch voor kunt zijn. De sporen die de schimmel de lucht inblaast om zich voort te planten kunnen bovendien astma veroorzaken, legt promovendus Karel van Laarhoven uit. “Volgens Amerikaans onderzoek wordt zeker een vijfde van alle astmatische aandoeningen veroorzaakt door sporen van schimmels.”

Schimmels hebben vocht nodig om te groeien: blijft de relatieve luchtvochtigheid onder de zeventig procent, dan heb je nergens last van. Maar hoe snel schimmel precies groeit bij welke omstandigheden, daarover is nog veel onbekend, weet Van Laarhoven. “Er is wel onderzoek gedaan, maar dan in een petrischaaltje met een voedingsbodem. Niet onder wisselende omstandigheden in een realistisch medium zoals gips, met name omdat het lastig is om groeiende schimmels zichtbaar te maken op een ruw oppervlak.”

Toch is dat precies wat de natuurkundige voor elkaar heeft gekregen: hij nam een van de meest voorkomende schimmels, Penicillium rubens, - “de schimmel waarbij Alexander Fleming ooit de werking van penicilline ontdekte; hij groeit met name graag op sinaasappels, maar dus ook op de muur” - en liet deze groeien op een stukje gips van een vierkante millimeter.

Met ijzeroxide creëerde hij contrast tussen het witte gips en de dito schimmel. Met een relatief eenvoudige microscoop - “ze mochten niet te duur zijn, want ik wilde er meerdere tegelijk kunnen gebruiken” - maakte hij gedurende enkele weken elk uur een foto. Het resultaat is een filmpje van een groeiende schimmel. “Ze groeien onder optimale omstandigheden zo’n tien micrometer per uur”, zegt de promovendus.

De schimmels warmden op onder de microscoop

Het lastigste bleek om de relatieve luchtvochtigheid, veruit de belangrijkste factor, goed te controleren. “Het bleek bijvoorbeeld dat de samples anderhalve graad opwarmden onder de microscoop. Dat kwam doordat de elektronica waarmee je de microscoop uit kunt lezen te veel warmte produceerde. Daardoor daalt de relatieve luchtvochtigheid met tien procent en groeiden er geen schimmels meer. Dat heb ik opgelost met een koelelement, waarmee we de temperatuur op minder dan 0,1 graad konden instellen.”

De conclusies? Schimmels ‘onthouden’ het als ze droge periodes meemaken en ontwikkelen zich daardoor trager in de natte periodes. Hoe fijner het poreuze materiaal, hoe beter de schimmels groeien. En hoewel vocht uit de lucht voldoende is voor de schimmels om te overleven, blijkt ook dat ze beter gedijen als het gips echt vochtig is. “We denken dat dit komt doordat ze dan betere toegang tot voedsel hebben, via het waternetwerk dat dan ontstaat.”