NWO streeft al langer naar open access in de wetenschap en zet vandaag een nieuwe stap. Eerder eiste de onderzoeksfinancier al dat publicaties op den duur gratis te lezen zouden zijn, maar tijdschriften mochten nog wel een embargo opleggen: een periode van bijvoorbeeld een half jaar waarin het artikel alleen tegen betaling te lezen is.

De nieuwe voorwaarde is strenger. Wetenschappelijke publicaties moeten op het moment van verschijnen onmiddellijk in een openbare online-database staan. Wetenschappers mogen desnoods een vroege versie van het artikel online zetten, zonder redactionele aanpassingen, zodat ze niet in de problemen komen met de uitgever van het tijdschrift.

Dat laatste zorgt ervoor dat wetenschappers met een beurs van NWO nog altijd in de grootste tijdschriften kunnen publiceren, zoals Nature en Science. Deze toegankelijkheid van artikelen via een database wordt green open access genoemd.

Maar het liefst ziet NWO de publicaties in gratis toegankelijke tijdschriften verschijnen: gold open access wordt dat ideaal genoemd.

Het idee achter open access is dat universiteiten niet langer betalen voor abonnementen, maar voor publicaties. Om de omslag te kunnen maken, stelt NWO geld beschikbaar tot zesduizend euro per project, waarmee wetenschappers de publicatiekosten kunnen dekken.

Op den duur zou open access de macht van wetenschappelijke uitgevers moeten inperken en de hoge abonnementskosten voor wetenschappelijke tijdschriften moeten beperken. Bovendien zou kennis zich makkelijker verspreiden als artikelen gratis te lezen zijn.

De aangescherpte eisen gelden vanaf 1 december voor alle nieuwe subsidierondes. NWO gaat steekproefsgewijs controleren of wetenschappers zich eraan houden. “Mocht iemand het per ongeluk zijn vergeten, dan strijken we tot 1 januari 2018 met de hand over ons hart”, zegt voorzitter Jos Engelen in een interview met het Hoger Onderwijs Persbureau.

Wereldwijd is NWO naar eigen zeggen de eerste publieke wetenschapsfinancier die zo ver gaat.