Gewone wetenschappelijke tijdschriften verstoppen hun artikelen vaak achter een paywall: bibliotheken moeten veel geld betalen voor hun abonnementen en het grote publiek heeft er geen toegang toe. Daar wil de Europese Unie een einde aan maken.

Het idee is dat wetenschappers hun artikelen voortaan in open access publiceren, oftewel in tijdschriften die voor iedereen toegankelijk zijn. Ze betalen dan geen abonnement, maar plaatsingskosten. Die kosten kunnen echter hoog oplopen.

De Europese Commissie is nu een pilot gestart om open access publicaties te financieren die voortkomen uit afgeronde projecten uit het oude Europese onderzoeksprogramma FP7. Omdat publiceren vaak lang duurt, kunnen er nog steeds belangrijke publicaties voortkomen uit dergelijke afgeronde projecten. Om vrije toegang van deze publicaties aan te moedigen, is de EC nu deze pilot gestart. Bijzonder is dat alleen afgeronde projecten kunnen deelnemen, zij het onder strikte voorwaarden. Zo moet het project korter geleden dan 1 januari 2013 zijn afgelopen.

Overigens vallen alle hybride open access tijdschriften buiten deze regeling. Het is daarom niet zo dat onderzoekers 'zomaar' open access kunnen publiceren in een willekeurig blad en daar geld voor terug krijgen.

Europa lijkt vastbesloten om open acces van wetenschappelijk onderzoek af te dwingen: in het nieuwe wetenschapsprogramma Horizon 2020 moeten in principe alle met Europees geld gefinancierde artikelen voor iedereen toegankelijk zijn. Ook het Nederlandse NWO heeft aangekondigd om dit als eis te gaan stellen.

Voor Nederlandse universiteiten verloopt de overgang naar open access niet zonder slag of stoot. Universiteitenvereniging VSNU is verwikkeld in een hooglopend conflict met uitgeverij Elsevier over de toegang tot wetenschappelijke artikelen. Begin juli dreigde de VSNU zelfs met een boycot.