Hbo’ers die een wo-master willen volgen, moeten eerst lacunes wegwerken in hun kennis en vaardigheden om op academisch bachelor-niveau te komen. Soms kan dat al tijdens hun hbo-opleiding, zodat ze zonder vertraging doorstomen naar de master van hun keuze. Maar vaak moeten ze na afstuderen nog een extra ‘schakelprogramma’ aan de universiteit volgen. 

Sommige van die programma’s, ook wel pre-masters geheten, duren een half jaar. Dan betaalt de schakelstudent het wettelijke collegegeld voor zes maanden studie: ruim negenhonderd euro. Maar de meeste duren een heel jaar. 

Voor de tweede helft van dat schakeljaar mochten universiteiten het tarief tot nog toe zelf vaststellen. Daar maakten ze gretig gebruik van. Schakelstudenten moesten soms duizenden euro’s betalen en dat werd de Tweede Kamer te gortig. Een langer schakelprogramma mag best iets duurder zijn, vond een parlementaire meerderheid, maar niet meer dan anderhalf keer het wettelijk collegegeld. Minister Bussemaker nam daarom in de wet op dat schakelaars voor de eerste dertig studiepunten het gewone tarief betalen en voor de tweede dertig punten het dubbele tarief. Voor komend studiejaar betalen ze dus 2752 euro.

Maar nu de wetstekst zelf. Daar staat een interessante passage in, bedoeld voor studenten die hun schakelprogramma al tijdens hun bacheloropleiding volgen. Die hoeven er niets extra’s voor te betalen, wil de wetgever zeggen. Letterlijk staat er: “Een student die gebruik maakt van de ondersteuning terwijl hij een opleiding volgt waarvoor hij wettelijk collegegeld verschuldigd is, wordt vrijgesteld van het betalen van een vergoeding voor de ondersteuning.” Met “ondersteuning” wordt hier het schakelprogramma bedoeld. 

Schakelstudenten die negenhonderd euro willen besparen kunnen hun voordeel doen met deze passage. Als ze zich gelijktijdig inschrijven voor een tweede bacheloropleiding zijn ze formeel dubbelstudent en betalen ze voor een heel jaar schakelen alleen het wettelijke collegegeld. 

Normaal gesproken moeten studenten voor een tweede bacheloropleiding het hoge instellingstarief op tafel leggen, maar er is een uitzondering gemaakt voor zorg- en lerarenopleidingen. Daar zullen ze zich dus inschrijven (al gaat de vlieger niet op als hun eerste opleiding al in het onderwijs of de gezondheidszorg was). 

Ter verduidelijking: wie na een opleiding hbo-rechten of hbo-economie een jaar lang een schakelprogramma wil volgen, hoeft zich slechts in te schrijven bij een leraren- of verpleegkundeopleiding om negenhonderd euro te besparen. Studiepunten halen is niet nodig, de spookstudent wordt pas aan het eind van het jaar weggestuurd. En dan is hij al klaar met het schakelprogramma. 

Vooral voor universiteiten kan deze maas in de wet nadelig uitpakken. Ze waarschuwden al eerder dat het voortbestaan van de schakelprogramma’s in gevaar zou komen als het collegegeld gemaximeerd zou worden. Wordt de maas in de wet niet gedicht, dan ontvangen ze helemaal niets meer: schakelaars betalen dan alleen nog collegegeld aan de hogeschool waar ze als spookstudent staan ingeschreven.

Het ministerie bevestigt dat studenten op deze manier het hogere collegegeld kunnen ontwijken, maar verwacht niet dat het veel zal gebeuren. “Veel opleidingen houden intakegesprekken om onder andere de motivatie te achterhalen. Het werkt belemmerend om dit als een ‘sluiproute’ te gebruiken. Bovendien zijn de meeste schakeltrajecten geïntegreerd in een bachelor of als apart traject met een tarief van niet meer dan het wettelijk collegegeld.” 

Deze sluiproute was er eerder ook al, toen het collegegeld voor schakelprogramma’s nog in een ‘ministeriële regeling’ werd bepaald en niet in de wet stond. “Er is geen verschil met de oude situatie”, reageert een woordvoerder van universiteitenvereniging VSNU. Net als het ministerie wijst hij op de studiekeuzeactiviteiten van universiteiten en hogescholen. 

Ook al moeten studenten zich voortaan voor 1 mei aanmelden en moeten ze aan studiekeuzeactiviteiten meedoen, ze kunnen niet geweigerd worden. Dat kan alleen als de opleiding een numerus fixus instelt: dan mag ze aan de poort selecteren.