- De universiteit
- 24/03/2025
Robert-Jan Smits neemt afscheid van TU/e
“Ik heb geleerd de controle een beetje los te laten”
Zoals Alice in Wonderland rolde Robert-Jan Smits zes jaar geleden als door een konijnenhol de academische wereld binnen. Een nieuwe wereld die als dag en nacht verschilt met wat hij gewend was bij de Europese Commissie in Brussel. “Hier ben je niet de baas, maar overleg je en moet je meer geduld hebben.”
Collegevoorzitter Robert-Jan Smits verlaat de TU/e na zes jaar. Donderdag neemt hij afscheid en begint zijn pensioen, al betekent dat niet dat hij stil gaat zitten. “Ik blijf aan het werk voor het Nationaal Groeifonds en ik word voorzitter van de Raad van Toezicht bij Naturalis. Daar heb ik veel zin in.” Verder gaat hij ook country reviews doen voor IJsland en Cyprus. “Ik analyseer het wetenschapsbeleid zoals ik ook jaren voor de Europese Commissie in Brussel heb gedaan.”
Controle loslaten
Smits heeft veel geleerd van zijn tijd aan de TU/e. “Er speelt hier zo veel, je kunt niet alles weten. Ik ontdek nog elke dag nieuwe dingen. Dat was heel anders in Brussel; daar gebeurde niets dat ik niet wist. Ik moest leren de controle hier wat los te laten.”
Ik heb vaak te horen gekregen: ‘Robert-Jan, we zijn hier niet in Brussel’ als ik iets wilde doordrammen. Je moet echt geduld hebben.
Zijn tip aan opvolger Koen Janssen, ook een man met veel ervaring in een andere cultuur dan de universiteit, is dan ook om niet te verwachten dat je de baas bent binnen de TU/e. “Als ik in Brussel zei dat we iets zouden gaan doen, was de actie al ingezet voor ik uitgesproken was. Hier denken ze nog lang na, bespreken het onderling en misschien krijg je een terugkoppeling. Ik heb vaak te horen gekregen: ‘Robert-Jan, we zijn hier niet in Brussel’ als ik iets wilde doordrammen. Je moet echt geduld hebben.”
Ik heb nog een stapel boeken liggen die ik wil (her)lezen. Een paar pagina’s lezen, vind ik zonde, ik wil er meteen non-stop voor gaan.
Koffie en de krant
Smits kijkt uit naar meer rust en de gelegenheid om de dag lekker rustig te beginnen met een kop koffie en een krant. Vrij lezen hoopt hij sowieso meer te gaan doen. “Ik heb nog een stapel boeken liggen die ik wil (her)lezen. Een paar pagina’s lezen, vind ik zonde, ik wil er meteen non-stop voor gaan.” De rust daarvoor miste hij wel eens. Maar de verantwoordelijkheid voor grote sommen geld en voor de veiligheid van een gemeenschap van duizenden mensen zal hij niet missen. “Als voorzitter van het CvB moet je impactvolle beslissingen nemen, bijvoorbeeld over veiligheid van mensen, chemicaliën, een overstroming of een ongeluk. Dat is intens.”
Lobbyen
‘Die bestuurders in de ivoren toren’ hoor je mensen vaak zeggen. Het zegt iets over de afstand die gevoeld wordt tot het bestuur. Welk werk is voor de gemeenschap onzichtbaar? “Het lobbywerk, en daar gaat veel tijd in zitten. Je spreekt als bestuurder veel met de politiek, zowel lokaal en regionaal als nationaal. Bijvoorbeeld over project Beethoven en de bezuinigingen op onderwijs en onderzoek.” Onlangs haalde Smits nog het nieuws: hij werd genoemd als een van de meest invloedrijke mannen uit de regio. “Het is fijn dat dat gezien wordt, daar zal ik niet over liegen. Ik wil gewoon graag iets bijdragen aan de regio.”
Volgens Smits is netwerken heel belangrijk voor een bestuurder. “Als ik kijk naar ontslagen bij andere universiteiten door de bezuinigingen en bekijk hoe wij eruit komen, dan zie ik een duidelijk verschil. Wij nemen mensen aan in plaats van ze te moeten ontslaan. Dat heeft te maken met de miljoeneninvestering vanuit project Beethoven en ASML, maar de groei is ook te danken aan een goed financieel beleid. Dat hebben wij als bestuur gedaan.”
De samenwerking van de universiteit met het bedrijfsleven komt regelmatig op kritiek te staan, weet Smits. “Ik begrijp die kritiek, daarom houden we ons strikt aan de regels voor ethiek opgesteld voor wetenschappelijke samenwerkingen met bedrijven, zoals vastgelegd in de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit. En uiteindelijk wil de industrie ook niet dat wij hun beste machine nabouwen, dat kunnen zij als de beste. Wij moeten ons richten op het ontwikkelen van de meest innovatieve concepten. Dat is ook in hun voordeel; daarmee missen ze geen nieuwe technologie die anders elders gemaakt wordt.”
Het is snel best heftig geworden en daar waren we niet op voorbereid. Ik denk dat we er nu wel beter mee omgaan dan in het begin.
Demonstraties
In zijn tijd als bestuurder is het aantal demonstraties – op het gebied van klimaatproblematiek, de Palestijnse zaak en het demonstratierecht - flink toegenomen. Op de TU/e, maar ook in de maatschappij in het algemeen. “Ik kende dat helemaal niet vanuit mijn tijd in Brussel. En toen ik hier begon was het volgens mij ook bij andere universiteiten nog niet gangbaar. Het is snel best heftig geworden en daar waren we niet op voorbereid. Ik denk dat we er nu wel beter mee omgaan dan in het begin.”
Het bestuur heeft in dat proces mensenrechtenorganisatie Amnesty International uitgenodigd. “Om te leren wat onze rechten zijn en die van de betogers. Dat was interessant. Ik zag ook wel dat sommige demonstranten een punt hadden. Zo was er in het initiële instellingsplan geen expliciete aandacht voor duurzaamheid. Dat heb ik nadien toegevoegd.”
Klokkenluidersprocedure
Een andere lastige kwestie waar Smits tijdens zijn voorzitterschap mee te maken kreeg, was de klokkenluidersprocedure bij de redactie van Cursor. Een onafhankelijke onderzoekscommissie concludeerde dat het CvB de interne regels had geschonden ten aanzien van de persvrijheid van het universiteitsmedium. “We realiseerden ons destijds als bestuur niet goed wat er speelde. Het rapport heeft daarover veel duidelijkheid geboden. We hebben ingezien dat er dingen niet goed zijn gegaan, dat hebben we uiteindelijk erkend en uitgesproken. Het was een heel heftige periode, maar nu zitten we hier voor een afscheidsinterview. Ik vind het heel bijzonder dat mensen in staat zijn hun gevoelens van wrok en onbegrip achter zich te laten en zich kunnen verzoenen. Ik zou het erg vinden als ik weg zou zijn gegaan zonder dat we het hadden bijgelegd."
Op de vraag waar Smits het meest trots op is, hoeft hij niet lang na te denken. “Ik denk hoe ik de TU/e mee op de kaart heb gezet. De zichtbaarheid van onze universiteit is goed: we komen vaak in het nieuws. En ik ben even trots op de inzet van het CvB voor de gemeenschap, zeker in moeilijke tijden als tijdens de coronapandemie.”
“Ik hoop vooral de universiteit mooier achter te laten dan toen ik begon. Niet dat ik de universiteit bij mijn start slecht aantrof, ik wil mijn voorgangers zeker niet tekortdoen. Je bouwt altijd op het werk van een ander voort en zonder hen hadden we geen nieuw sportcentrum of studentenwoontorens gehad. Toch wil je zelf ook weer wat toevoegen. En Koen zal weer verder bouwen op het werk dat ik heb gedaan.”
Robert-Jan Smits neemt donderdag 27 maart afscheid in de Blauwe Zaal van het Auditorium waar een ceremonie is van 14:00 tot 16:30. Op die dag zal ook de konijnenholscene uit Alice in Wonderland de revue passeren: “Ik rolde een (academische) wereld binnen die ik niet kende en heb zoveel geleerd. Dankjewel dat ik hier heb mogen zijn, ik zal jullie missen.”
Discussie