Circadiaans ritme

Biologische klok en bioritme, deze termen horen we vaak als het gaat over de zomertijd. Maar wat houdt dat eigenlijk in? “De interne biologische klok van je lichaam wordt het circadiaanse ritme genoemd, wat letterlijk ‘ongeveer een dag’ betekent, omdat het een cyclus van ongeveer 24 uur volgt zonder de aanwezigheid van tijdscues”, legt Smolders uit. “Mensen die in grotten verbleven, waar ze geen externe tijdsaanwijzingen hadden zoals daglicht, volgden natuurlijke ritmes die doorgaans iets langer dan 24 uur waren. Dit werd ontdekt doordat deze mensen na afloop van de studie dachten dat ze minder dagen in de grotten waren verbleven dan in werkelijkheid het geval was.”

Onze biologische klok regelt allerlei processen in ons lichaam, zoals onze slaap-waakcyclus, lichaamstemperatuur, hormoonproductie en zelfs spijsvertering. “Met andere woorden, ons lichaam is geprogrammeerd om op bepaalde momenten specifieke processen uit te voeren en adaptief te reageren op de omgeving”, aldus Smolders. Zo is het bijvoorbeeld ingesteld om overdag actief te zijn en 's nachts te slapen.

Mini-jetlag

Wanneer je ’s nachts werkt of naar een andere tijdszone reist, komt je natuurlijke ritme niet overeen met je omgeving en kan het verstoord raken. Iedereen die weleens ploegendiensten heeft gedraaid of een jetlag heeft meegemaakt, weet dat het ontregelen van je bioritme een behoorlijke invloed kan hebben op je energie, stemming en prestatie.

Maar wat gebeurt er met ons ritme als we de klok verzetten naar zomertijd? Hoewel het in dat geval enkel om een verschuiving van één uur gaat, kunnen veel mensen dat toch ervaren als een soort van mini-jetlag. “Ons dagelijkse ritme kan tijdelijk verstoord raken en we kunnen daardoor klachten ervaren zoals vermoeidheid of concentratieproblemen”, zegt Smolders.

Gevoeligheid voor licht

Veel verstoringen van ons bioritme hebben te maken met onze gevoeligheid voor tijdsaanwijzingen, waarvan (dag)licht de belangrijkste is. “Licht speelt een cruciale rol in het aansturen van onze biologische klok en het reguleren van onze slaap-waakcyclus”, legt Smolders uit. “Het beïnvloedt niet alleen de timing van onze slaap- en waaktijden, maar heeft ook invloed op de kwaliteit van slaap.”

Deze gevoeligheid voor licht speelt ook een rol bij de overgang naar de zomertijd, wanneer het ‘s ochtends een uur later licht is en ‘s avonds een uur langer licht blijft. Uiteindelijk is het een samenspel van verschillende factoren – zoals werktijden, de hoeveelheid activiteit overdag en persoonlijke voorkeuren – die bepalen hoe sterk de zomertijd ons bioritme beïnvloedt.

Ook de verschuiving in de timing van onze maaltijden en slaap-waakcyclus kan onze biologische klok verstoren, geeft Smolders aan. Daardoor kunnen sommige mensen last krijgen van vermoeidheid of moeite hebben met in slaap vallen. “Door de klok een uur vooruit te zetten, missen we bovendien één uur slaap, wat klachten zoals vermoeidheid kan versterken”, legt Smolders uit.

Voldoende daglicht

Gelukkig is ons brein zeer adaptief, wat betekent dat we ons kunnen aanpassen aan het nieuwe ritme. “Het feit dat het circadiaanse ritme bij de meeste mensen niet exact overeenkomt met een dagcyclus van 24 uur, zegt veel over ons aanpassingsvermogen”, legt Smolders uit. Dit betekent dat ons lichaam in staat is zich aan te passen aan veranderingen, zoals de overgang naar zomertijd of andere verstoringen in ons dag-nachtritme. Hoewel het soms wat tijd kan kosten, heeft ons lichaam de capaciteit om zich geleidelijk weer in balans te brengen, zodat we ons uiteindelijk weer beter voelen.

Hoe snel dit gebeurt, verschilt per persoon. “Het kan variëren van een dag tot enkele weken”, geeft de onderzoeker aan. Blootstelling aan daglicht op de juiste momenten speelt hierbij een cruciale rol. “Licht in de ochtend helpt om je biologische klok te versnellen, terwijl licht in de avond ervoor zorgt dat deze interne klok wat langzamer tikt”, legt ze uit. Zo zorgt licht in de ochtend ervoor dat ons lichaam weet wanneer het tijd is om op te staan, terwijl het ontbreken van licht ’s avonds ons helpt in slaap te vallen.

Door ons op de juiste tijden bloot te stellen aan voldoende daglicht, kunnen we ons sneller aanpassen aan de zomertijd en de negatieve effecten ervan zoveel mogelijk beperken. “Het is een goed idee om ’s ochtends direct de gordijnen te openen en overdag voldoende tijd buiten door te brengen”, raadt Smolders aan.

Wintertijd of zomertijd?

In de afgelopen jaren is er steeds meer kritiek op de winter- en zomertijdregeling. “Hoewel de meeste mensen zich redelijk snel kunnen aanpassen aan het nieuwe ritme, zou het voor ons beter zijn om het hele jaar de wintertijd aan te houden”, stelt Smolders. Maar dat is puur vanuit een wetenschappelijk perspectief, met oog op onze biologische klok, benadrukt ze. Er spelen namelijk allerlei andere belangen mee, zoals de energiebesparing die een positieve weerslag zou hebben op de economie. Dat was ook de hoofdmotivatie toen Nederland in 1977 de zomertijd invoerde.

“De tijd die ze in het Verenigd Koninkrijk aanhouden, zou trouwens nog beter zijn dan onze wintertijd”, zegt Smolders. Het Verenigd Koninkrijk gebruikt Greenwich Mean Time, wat betekent dat het daar een uur eerder is. “In het VK staat de zon rond 12.00 uur op het hoogste punt, wat beter aansluit bij onze biologische klok”, legt ze uit. In Nederland gebeurt dat pas rond 12:40 uur in de winter en zelfs rond 13:40 uur in de zomer, waardoor we eigenlijk ‘achterlopen’ op de natuurlijke zonnetijd. “Dit betekent dat het ’s ochtends langer donker blijft, vooral in de winter, terwijl ochtendlicht juist essentieel is om ons energiek en alert voelen.”

De discussie over het al dan niet behouden van de zomertijd zal nog wel even doorgaan, maar dat we komend weekend de klok een uur vooruit moeten zetten, is een feit. Merken we volgende week dat we last hebben van energiedips of concentratieproblemen? Dan is een verfrissende wandeling over de campus – zeker bij mooi weer – een goed idee. “Zowel voldoende daglicht als fysieke activiteit kunnen je humeur, concentratie en energieniveau een boost geven”, besluit Smolders.