Het is nog maar een week geleden dat chemicus en hoogleraar Bert Meijer terugkwam van een reis uit de Verenigde Staten. Hij was daar om een aantal named lectures te geven, waarvoor hij op verschillende universiteiten was uitgenodigd. De ene universiteit had het benauwder dan de andere, viel hem op bij zijn reis langs de oostkust, maar er was wel één gemene deler: de onzekerheid onder de academische gemeenschap is groot.

Meijer heeft veel connecties met Amerika. Zo heeft hij al meer dan twintig jaar een aanstelling bij de University of California Santa Barbara, waarmee hij veel samenwerkt. Ook is hij lid van drie academies, waaronder de National Academy of Sciences (NAS). Vele leden van NAS riepen de Amerikaanse regering middels een open brief op om haar aanval op de wetenschap de staken. Ook Meijer ondertekende die. ‘The voice of science must not be silenced’, aldus de academici.

Ben je bezorgd over de maatregelen van de regering Trump ten aanzien van de wetenschap?

“Op mijn reis langs vier universiteiten heb ik niemand gesproken die zich geen zorgen maakt en zich eigenlijk niet schaamt over wat er in de VS gebeurt. Wat het heel moeilijk maakt, is de onzekerheid en hoe plotseling de maatregelen worden doorgevoerd. Amerikaanse wetenschappers moeten veel van de financiering via grants binnenhalen. Daar schreven ze zich al het apelazarus voor. Ze zaten ook al in een fase waarin minder kon. Daar komen deze maatregelen nog overheen. Dat maakt het groots. Bij aanvragen moet je nu heel goed opletten of wat je wil onderzoeken, past in het nieuwe idee van waar je onderzoek naar mag doen.”

“Mijn grootste zorg zit niet in de wetenschap – die heeft vele wereldoorlogen overleefd – maar in een crisis van een veel grotere orde. Lees de historie en we zijn terug in de dertiger jaren en we weten de gevolgen daarvan. Laten we hopen dat we eerder dan toen beseffen dat we samen moeten bouwen aan een mooie toekomst, niet in de laatste plaats voor onze kinderen en kleinkinderen.”

 “Wat er in de VS gebeurt, dat gebeurt hier ook. In Nederland vallen ook ontslagen en worden er opleidingen geschrapt. Van de eerste geldstroom kun je net je salarissen betalen, het wordt steeds moeilijker om geld van de NWO te krijgen en ik hoorde dat de European Research Council ook minder geld krijgt. De universiteiten staan er niet goed voor.”

Merk je zelf in je werk de gevolgen van de maatregelen?

“Op dit moment nog niet. Ik heb wel een Chinese postdoc in de groep. Die had een fellowship om naar Amerika te gaan en toen bleek dat hij daar niet welkom is, omdat hij zijn bachelor heeft gedaan bij een universiteit die gelieerd is aan het Chinese leger. Ik kreeg toen de vraag of hij die hier kon doen.”

“In de VS zijn alle veranderingen pas kort aan de gang. Ze zijn bang voor wat er gaat gebeuren, maar merken het nog niet zo concreet. Wat je wel al ziet, is dat er aannamestops zijn; dat mensen geld dat toegezegd was niet meer krijgen en dat je bepaalde woorden niet meer mag gebruiken in aanvragen. Wetenschappers zijn trouwens vervolgens wel zo slim om zich een beetje aan te passen. Een van hen zei laatst dat hij gewoon ChatGPT gebruikt om ervoor te zorgen dat de woorden die niet meer gebruikt mogen worden ook niet in de aanvraag komen. Het gaat maar om woorden: duurzaamheid mag niet, maar recyclen mag wel.”

Welke bedreigingen zie je voor je werk, de TU/e, en het onderwijs en onderzoek in het algemeen?

“Mijn grootste zorg zit hem in de verschuiving van het wetenschappelijke middelpunt naar China. Er wordt daar ongelooflijk veel geïnvesteerd in wetenschappelijke technologie. Je ziet nu al dat de helft van de papers in topjournals in de chemische wereld uit China komt. Als dat land de wereldeconomie gaat domineren, dan weet je niet wat er gaat gebeuren. Amerika was toch een soort broeder, het is de vraag hoe dat met China zit, dat weet ik niet. Als we zelf niet blijven investeren, worden we straks het museum van de wereld, zoals Draghi (oud-president van de Europese Centrale Bank, red.) schreef in zijn rapport.”

Zie je ook kansen?

“Op dit moment niet. Laten we in Nederland het hoofd koel houden en niet verder gaan polariseren. Ook moeten we ons realiseren in wat voor luxepositie we zitten. Ik vind het droevig dat de universiteiten nu demonstreren tegen de overheidsbezuinigingen op onderwijs en onderzoek. Je gaat je toch schamen als je dat afzet tegen de echte problematiek, zoals dat mensen hun kinderen geen ontbijt kunnen geven of geen huis kunnen vinden om in te wonen. Het doet me terugdenken aan 2020, toen de coronacrisis net was uitgebroken. Ik zei toen in een interview met Cursor: ‘Met het idee never waste a good crisis hoop ik dat we teruggaan naar wat écht belangrijk is in het leven en dat we meer om elkaar geven dan alleen om persoonlijk succes.’ Dat is nog steeds actueel en wordt met de dag belangrijker.”

Wat vind je dat de TU/e zou kunnen of moeten doen om het eigen onderzoek en onderwijs te beschermen?

“Ik denk niet dat de TU/e veel kan of moet doen. We zijn een kleine universiteit en zullen weinig merken van de maatregelen in de VS. Wij moeten ons blijven focussen op een helder toekomstplan voor de uitdagingen die we hier in Nederland kennen. Hoe zorgen we ervoor dat de TU/e de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek naar het hoogste niveau krijgen? Dat is al een hele uitdaging gezien de afnemende inkomsten en de dalende basiskennis van instromende studenten, terwijl de technologie steeds ingewikkelder wordt.”