De gevolgen van de maatregelen die de regering Trump in korte tijd heeft genomen ten aanzien van de wetenschap in eigen land, blijken niet alleen voelbaar voor onderzoekers in de klimaatwetenschappen, vaccin- of genderstudies, maar houden ook andere onderzoekers en professionals daarbuiten bezig. Zoals Carlo van de Weijer, die zich als directeur van Eindhoven AI Systems Institute (EAISI) samen met zijn team inzet om AI-toepassingen te laten landen in de haarvaten van de TU/e.

Want, zo is zijn stellige overtuiging, AI heeft de potentie om innovaties te versnellen en daarmee de productiviteit van onderzoekers te verveelvoudigen. Maar vrijwel alle AI-tools komen uit Silicon Valley, de VS dus. Een groot probleem, meent Van de Weijer. De ontwikkeling van AI gaat veel harder dan menigeen denkt. En Europa heeft nu geen goed alternatief voor al deze AI-tools. “We proberen hier bij EAISI alles uit. Ik heb het gevoel dat ik zelf de laatste maanden een factor twee productiever ben geworden.”

Ben je bezorgd over de maatregelen van de regering Trump ten aanzien van de wetenschap?
“Ik ben in de kern niet zo snel bezorgd, maar ik kijk wel met gefronste wenkbrauwen naar hoe wetenschap in de VS onder Trump (en breder) soms doelwit wordt. Niet per se door één maatregel, maar meer door het grotere patroon: minder ruimte voor feiten, kritische vragen en onafhankelijk onderzoek.”

“Aan de andere kant: ik herken wel het verwijt dat er in een universiteit veel vanuit de academische bubbel wordt geredeneerd, maar het per definitie verdacht maken van universitaire geluiden is erg onverstandig. En het ontkennen van grote maatschappelijke problemen is in potentie rampzalig. Die problemen hebben de innovatie uit universiteiten nodig.”

Merk je zelf in je werk de gevolgen van de maatregelen?
“Ik ben als fellow for AI verbonden aan de denktank Singularity University In Silicon Valley, waar technologie en vooruitgang juist gebouwd zijn op open wetenschap en internationale samenwerking. Dat maakt het extra belangrijk om zulke waarden actief te blijven verdedigen. Wat me wél verbaast, is de snelheid waarmee sommige leiders in die wereld lijken aan te haken bij Republikeinse narratieven en plannen zoals Project 2025 (een lijst met tal van conservatieve ideeën, opgesteld door ruim honderd Amerikaanse denktanks, red.).”

“Die omarming komt soms opvallend opportunistisch over en dat vind ik wel zorgelijk. Niet vanwege één politieke kleur, maar vanwege het risico dat technologie steeds meer als ideologisch instrument wordt ingezet in plaats van als open platform voor maatschappelijke waarde.”

Welke bedreigingen zie je voor je werk, de TU/e, en het onderwijs en onderzoek in het algemeen? “De echte bedreiging zit wat mij betreft in iets sluipenders: als wetenschap haar vanzelfsprekende plek in de samenleving verliest, wordt het lastig om nog langetermijndenken overeind te houden. Zeker in tijden waarin snelle meningen en kortetermijnpolitiek domineren.”

Zie je ook kansen?        
“Naast het feit dat wetenschappers sneller voor Europese universiteiten zullen kiezen, is dit hét moment waarop Europa kan laten zien wat academische vrijheid echt betekent. Dat we onderzoek doen dat niet alleen slim, maar ook maatschappelijk relevant is. En dat we internationaal blijven samenwerken, ook als dat af en toe tegen de stroom in is.”

“Ik ben ervan overtuigd dat Europa hier sterker uit gaat komen. Wij zijn wat ‘lui en dik’ geworden, maar we zitten op een heel hoog welvaartsniveau. En we hebben kennis. Ik denk dat het goed is dat er een wake-upcall is geweest, zodat we gaan investeren in eigen AI-tools. Zodra ons goede leven enigszins bedreigd wordt, komen mensen heel snel in actie. Het vermogen om iets te doen, dat hebben we wel.”

“Binnen EAISI hebben we als missie om AI te integreren in machines in samenwerking met bedrijven in de regio. Daarmee kunnen we ons wel onderscheiden van de VS. In plaats van AI-tools na te maken - wat we nooit winnen - kunnen we AI combineren met hightechsystems. Dat is toch onze specialiteit in deze regio. En vervolgens moeten we ervoor zorgen dat we hierin voorop blijven lopen.”

Wat vind je dat de TU/e zou kunnen of moeten doen om het eigen onderzoek en onderwijs te beschermen?
“Gewoon blijven doen waar we goed in zijn, en dat nog wat actiever uitdragen. Laten zien dat wetenschap open, nieuwsgierig en onafhankelijk mag zijn — en dat dat juist leidt tot vooruitgang waar iedereen beter van wordt. Maar we moeten ook beseffen dat er achter de ideologie in Amerika wel een plan zit wat je niet alleen met boegeroep en regulering kunt bestrijden.”

“Het fatsoen staat te veel aan de zijkant voorbeeldigheid uit te stralen en steekt geen vinger uit. We moeten een beter plan maken dat naast een toekomst voor de lange termijn ook de menselijke behoefte aan vooruitgang bevredigt. Zo zijn we altijd vooruitgekomen en zo zal het nu ook gaan.”