Terwijl het kabinet bezuinigt op hoger onderwijs en wetenschap, krijgen universiteiten er wel taken bij. Over twee jaar moeten zowel buitenlandse als Nederlandse studenten en onderzoekers die willen werken in gevoelige vakgebieden, vooraf worden gecontroleerd op risico’s in verband met kennisspionage.

De screening is al in 2022 geïnitieerd door de vorige minister van OCW, Robbert Dijkgraaf, en minister Bruins heeft de plannen nu uitgewerkt. Hij schat dat landelijk per jaar zo’n achtduizend onderzoekers en masterstudenten door de ‘screening kennisveiligheid’ heen moeten vanwege hun interesse in onderwerpen zoals kwantumcryptografie, generatieve AI of radartechnologie. De instellingen moeten toezicht houden op de sensitieve vakgebieden binnen hun poorten. Dit zal bij technische universiteiten harder aantikken dan bij andere instellingen.

TU/e’s vicevoorzitter Patrick Groothuis begrijpt dat de huidige wereldpolitiek om voorzichtigheid vraagt. “Internationale samenwerking en open kennisuitwisseling vormen de ruggengraat van wetenschappelijke vooruitgang. In de huidige geopolitieke context begrijpen we echter maar al te goed dat deze openheid ook risico's met zich meebrengt. Het is dan ook van groot belang om een balans te vinden tussen de open academische vrijheid en de geslotenheid die essentieel is voor onze veiligheid.”

Valkuilen

“Helaas bestaat het risico dat met het huidige wetsvoorstel wetenschappers door administratieve rompslomp onterecht te lang moeten wachten voordat ze hun werk kunnen beginnen aan een Nederlandse universiteit, en daardoor zullen kiezen voor een andere optie”, zegt Groothuis. “Ook dreigt een ongelijk speelveld, waarbij Nederlandse instellingen onderzoekers afwijzen die elders in Europa wel worden aangenomen. Op lange termijn zou dit de innovatiekracht van Nederland kunnen aantasten, en zouden we van ‘Nederland innovatieland’ kunnen verworden naar ‘Nederland administratieland’.”

“De screening zelf zal uitgevoerd worden door Justis. Aan de TU/e wordt gevraagd om vooraf heel precies de onderdelen aan te wijzen die werken met sensitieve kennis. De mensen die met deze kennis in aanraking komen moeten dan gescreend worden. Stefan Vermaat is Manager Knowledge Security aan de TU/e. Hij ziet nog een uitdaging: “Daarnaast zegt het wetsvoorstel dat de sensitieve technologie afgescheiden moet zijn van de rest van de universiteit, wat bijvoorbeeld kan betekenen dat dergelijk onderzoek alleen binnen een beveiligde omgeving kan plaatsvinden met afgescheiden of extra beveiligde IT-systemen. De twee jaar implementatietijd zullen we nodig hebben om dit goed in te kunnen regelen.”

Wie gaat dat betalen?

De screening gaat universiteiten miljoenen kosten, vreest voorzitter Caspar van den Berg van koepelvereniging UNL. Voor de kennisinstellingen en de kandidaten zelf is de screening gratis, maar de zaken eromheen kost natuurlijk wél geld. Het ministerie gokt op 8,1 miljoen euro per jaar en eenmalig 32 miljoen euro. “Het is bij de wilde spinnen af dat er geen geld voor beschikbaar wordt gesteld”, zegt Van den Berg in dit artikel.

Vermaat kan op dit moment nog niet inschatten wat de precieze impact van de screeningswet is voor de TU/e. “Op het moment dat hier meer duidelijkheid over is, kan worden gekeken in welke mate hier extra geld voor nodig is. Het is wel duidelijk dat dit in ieder geval een extra administratieve last meebrengt voor de TU/e en dat het voor de onderdelen van de universiteit die als sensitief worden aangemerkt langer zal duren voor personeel kan starten.”

Aangezien nu nog niet bekend is welke onderdelen worden aangewezen als sensitief, is nog niet duidelijk om hoeveel Eindhovense studenten en onderzoekers het gaat.

Net als de andere universiteiten is de TU/e sinds enkele jaren bezig met het versterken van de kennisveiligheid en wordt er o.a. kritisch gekeken naar samenwerkingen met risicovolle landen waar sensitieve technologie bij betrokken is, stelt Vermaat. “De focus van het huidige kennisveiligheidsbeleid van de TU/e ligt op het voorkomen van ongewenste kennisoverdracht nu en in de toekomst. Er is geen onderzoek gedaan naar of er in het verleden concrete gevallen zijn geweest waar sprake was van het weglekken van kennis.”