Komen buitenlandse onderzoekers of studenten hier kennis stelen? De angst daarvoor neemt de laatste jaren toe, maar effectieve middelen om er iets tegen te doen heeft de overheid nauwelijks.

Fijnmazig

De vorige minister van Onderwijs zette daarom een nieuwe wet in de steigers die het mogelijk moet maken om studenten en onderzoekers van buiten de EU te screenen. Voordat ze in Nederland komen werken of studeren moet Justis, een dienst van het ministerie van Justitie, onderzoeken zijn of ze geen kwade bedoelingen hebben.

De nieuwe minister van Onderwijs Eppo Bruins zet dat wetsvoorstel door. Maar hij past het ook op een belangrijk punt aan, schrijft hij aan de Tweede Kamer: hij wil preciezer formuleren welke kennis of opleidingen ‘gevoelig’ zijn, zodat duidelijker is welke buitenlandse studenten of onderzoekers wel en niet gescreend dienen te worden. 

De vorige minister wilde simpelweg complete vakgebieden als “sensitief” aanwijzen, maar daar kwam veel kritiek op. Onder andere wetenschapsgenootschap KNAW riep op tot een meer “fijnmazige” afbakening. Daarmee gaat Bruins nu aan de slag.

Vertraging

De afbakening van risicogebieden is belangrijk en ingewikkeld. Wat maakt kennis precies gevoelig voor spionage? En hoe snel verandert dat? Hoeveel mensen moeten er uiteindelijk doorgelicht worden? Als dat er te veel zijn is de wet moeilijk uitvoerbaar, als het er te weinig zijn is de wet niet effectief. Over dit soort vragen moet ook de landsadvocaat zich nog buigen en dat kan voor nog meer vertraging zorgen.

Maar het is vooral de dienst Justis die meer tijd nodig heeft. Vanwege een volle agenda kan die niet voor 2028 beginnen met het doorlichten van buitenlandse studenten en onderzoekers. Komend voorjaar hoopt Bruins een wetsvoorstel voor te kunnen leggen aan het grote publiek, zodat iedereen erop kan reageren. Op zijn vroegst in 2027 zou de wet kunnen ingaan, schatten zijn ambtenaren. 

Tot die tijd moeten onderwijsinstellingen zelf bedenken wie ze toegang geven tot hun kennis – en tot welke kennis dan. De overheid heeft in 2022 een loket Kennisveiligheid opgericht om hierbij te helpen, maar dat geeft geen advies over individuele gevallen.