Ook het ICMS zelf volgde vijftien jaar geleden een succesvol voorbeeld; het Amerikaanse Materials Research Lab (MRL) van de University of California in Santa Barbara stond toen model voor het instituut. Veel Amerikaanse universiteiten hebben - net als de TU/e - niet één grote, maar meerdere kleine faculteiten voor natuurwetenschappen. Bij het MRL wisten ze een zestal faculteiten samen te brengen in één organisatie, waardoor interdisciplinaire samenwerking mogelijk werd.

Met hetzelfde doel voor ogen initieerde Meijer samen met zijn collega-hoogleraren Mark Peletier, Rutger van Santen en Jaap Schouten in 2008 de oprichting van een nieuw instituut. Dit moest zich gaan richten op het samenbrengen van wetenschappers en verschillende disciplines van de vijf meewerkende faculteiten: Mathematics and Computer Science, Biomedical Engineering, Applied Physics, Mechanical Engineering en Chemical Engineering. Sindsdien is het ICMS een plek waar wetenschappelijke samenwerking tussen verschillende vakgebieden gestimuleerd wordt. De focus van het onderzoek ligt op het bestuderen van moleculaire systemen, zowel op fundamenteel als toepassingsniveau. “Moleculen staan daarbij centraal en je hebt heel veel verschillende disciplines nodig om het vakgebied verder te helpen”, aldus Van Hest.

Niets is verplicht

Niet iedere samenwerking werpt zijn vruchten af, weet Van Hest inmiddels als geen ander. “Soms breng je mensen bij elkaar voor een project en kom je erachter dat het geen goede match is. Dan kan de groep na een poos besluiten om andere dingen te gaan doen.” Volgens hem is deze vrijheid juist een groot voordeel van deze vorm van samenwerking. “Niet alles hoeft te werken, maar je hebt het in ieder geval geprobeerd.”

Meijer knikt instemmend: “Vanaf dag één was ons motto: er is niets verplicht. Als je iets organiseert en er komt niemand, dan heb je iets verkeerds georganiseerd. Het houdt je ook continu alert omdat je jezelf moet afvragen: wat is er echt spannend, waar zouden mensen geïnteresseerd in zijn?” Als het enthousiasme eenmaal weggaat, dan moet je er ook mee stoppen, meent Meijer.

Grensgebieden

Het klinkt bijna of deze vorm van interdisciplinaire samenwerking alleen maar voordelen heeft, toch was vijftien jaar geleden niet iedereen meteen enthousiast. “Sommige mensen dachten toen: dat kunnen we bij de faculteit wel doen”, vertelt Meijer.

Toch is deze fundamentele kennis vaak het ondergeschoven kindje van wetenschappelijk onderzoek, vindt Meijer. “Het heeft ook te maken met hoe journalisten over wetenschap communiceren. Vaak zijn ze niet zo geïnteresseerd in iets heel fundamenteels dat moeilijk uit te leggen is. Een nieuwe toepassing die iedereen begrijpt is veel aantrekkelijker. Er is altijd veel aandacht voor innovaties, maar nauwelijks aandacht voor fundamentele kennis. Terwijl daar juist alles op gebaseerd is.” Een van de belangrijke taken van het instituut is volgens hem om de waardering te geven die het fundamentele onderzoeken verdient maar elders vaak tekortkomt. “Wij zeggen hier: ‘wij vinden dat hele fundamentele wel heel erg mooi en waardevol’.”

Een van de fundamentele vragen is hoe je aan moleculen bepaalde eigenschapen kunt geven. “Een molecuul op zich heeft geen eigenschappen, deze krijgt het door samen te komen met andere moleculen. Een beetje zoals mensen gedefinieerd worden door interactie met andere mensen en door hoe ze zich in een gemeenschap tot elkaar verhouden”, legt Van Hest uit. “Hoe meer bouwsteentjes je bij elkaar brengt, hoe ingewikkelder het wordt. We kijken nu naar het fundament; hoe we de moleculen nieuwe eigenschappen kunnen geven die belangrijk zijn.” Deze kennis kan op vele gebieden toegepast worden: van energietransitie tot het ontwikkelen van recyclebare materialen en het oplossen van gezondheidsproblemen. “De wezenlijke doorbraken kun je pas realiseren als je die basis begrijpt, en dat is hoe moleculen samenwerken”, benadrukt hij.

Wetenschap zichtbaar maken

“Ik vind het heel goed van Bert dat hij in het begin gelijk de Animation Studio heeft opgericht”, vervolgt hij. De animatiefilmpjes, die de complexe moleculaire systemen in beeld brengen, zijn te vinden op het YouTubekanaal van het ICMS. Koen Pieterse, de teamleider van de studio, is zelf gepromoveerd op moleculair onderzoek en werkt samen met collega’s met een designachtergrond. “Samen zorgen ze ervoor dat iets abstracts, dat moeilijk te behappen is, vertaald wordt naar iets zichtbaars. Dat heeft ontzettend geholpen bij het verhogen van begrip bij een breed publiek van wat we aan het doen zijn”, vertelt Van Hest.

“Moleculen zijn ingewikkelde structuren”, legt Meijer uit. “Als ze klein zijn, is de dynamica van het molecuul overzichtelijk. Maar als het groter wordt, zoals een stukje eiwit of DNA, dan is de vraag: wat is de structuur op tijdstip één, één nanoseconde later en twee nanoseconden later. Het beweegt namelijk de hele tijd.” Mensen hebben veel moeite om complexe dingen te zien in beweging, maar dankzij de filmpjes kunnen ze de dynamica beter begrijpen, meent hij. “Heel veel vragen op het gebied van gezondheid en ontwikkeling van materialen hebben te maken met het onbegrip over de structuur van moleculen in plaats en tijd, bijvoorbeeld hoe stukjes DNA worden gerepliceerd en daar een eiwit uit komt. In woorden is het lastig uit te leggen, maar met een filmpje kun je dit precies laten zien.”

Duplogebouw

Op de vraag waar Van Hest het meest trots op is, reageert hij zonder aarzeling: “Op het feit dat we altijd in staat zijn geweest om een omgeving te creëren waarin mensen excelleren. We zijn er voor de mensen, zodat zij hun carrière zo goed mogelijk kunnen ontwikkelen.”Meijer is het met hem eens. “ICMS zijn maar vier letters. Het is niets. We zijn er om mensen te ondersteunen bij wat ze graag willen doen. Het gaat er niet om dat het instituut heel succesvol wordt, maar dat de mensen succesvol worden.”

En dat lukt aardig, aangezien de onderzoekers die aangesloten zijn bij het ICMS de ene prijs na de andere in de wacht slepen. Zo ontving Patricia Dankers, hoogleraar Biomedische Materialen en Chemie, dit jaar een Vici-beurs die ze wil gebruiken om een kunstmatige versie te maken van het materiaal dat cellen in het menselijk lichaam omgeeft. Sandra Loerakker, universitair hoofddocent bij de faculteit Biomedical Engineering, kreeg vorig jaar een Vidi-beurs. Loerakker is bezig met het ontwikkelen van rekenmodellen om hartklepregeneratie te begrijpen en te voorspellen. Van Hest zelf, die in zijn onderzoek onder meer bezig is met de ontwikkeling van kunstmatige cellen en nanomedicijnen, ontving in 2020 de Spinozapremie, de belangrijkste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap.

Toch hebben Van Hest en Meijer het liever niet over de individuele successen. “Als je iemand uitlicht, dan doe je vier anderen tekort”, vindt Van Hest. “Dat past niet bij hoe we zijn”, bevestigt Meijer. Zelf ziet hij het instituut “als een duplogebouw”. Meijer: “Het is een voortdurend proces waarbij je gezamenlijk iets moois bouwt en elk blokje is daarbij even belangrijk. Het is niet zo dat er twee blokjes bij komen waardoor het gebouw ineens heel mooi wordt. Elke kleine bijdrage van iedereen heeft zijn rol erin.”

Je moet de rol van ICMS ook niet overschatten, vindt Meijer. “Als er een prijs wordt gewonnen, gaat er soms veel aandacht naar het instituut alsof dat het belangrijkste is, maar dat is het niet. De mensen zijn ook bezig bij hun faculteit en werken samen met mensen die niet bij het instituut zitten. Dus het is nooit alleen maar aan het ICMS te danken, dat speelt er altijd slechts een kleine rol in.”

Gezonde competitie

Een van de geheimen van het grote succes van het instituut is volgens Van Hest de grote collegialiteit en het feit dat mensen elkaar steunen. “Er is een hele grote gunfactor. Als jouw collega succesvol is, dan straalt het af op het hele instituut. Het stimuleert de gemeenschap en geeft een positieve energie aan de hele organisatie.”

“Bij ICMS krijgt iedereen enorm veel support en waardering, maar er is ook een gezonde competitie”, vult Meijer aan. “Als Jan en zijn groep iets moois hebben bereikt, feliciteer ik hem, maar denk ik ook ‘potverdomme, nu moeten wij ook’”, zegt hij, terwijl hij met een gebalde vuist demonstratief op tafel slaat. “Het is misschien niet heel modern om te zeggen, maar dat gevoel heb je ook een beetje nodig om zelf verder te komen, daar geloof ik heilig in.” Van Hest knikt instemmend. “Kijk bijvoorbeeld naar tennis. Ik denk dat Djokovic en Nadal zo lang zo succesvol zijn, omdat ze steeds in een vriendelijke competitie zijn met elkaar. Ze willen allebei de beste zijn en hierdoor blijven ze elkaar uitdagen. Dat doe je ook in de wetenschap.”

Na vijf jaar in de rol van wetenschappelijk directeur zit Van Hest ongeveer op de helft van zijn functieperiode. Net als Meijer is hij namelijk van plan om het directeurschap na tien jaar weer door te geven. “Ik denk dat het niet verstandig is om langer door te willen gaan. Uiteindelijk kom je in een routine terecht, verlies je je innovatieve kracht en zie je dingen niet meer. Gelukkig zie ik genoeg goede mensen binnen de organisatie die het kunnen overnemen en er een nieuwe impuls aan kunnen geven.”

Volgens Van Hest is het overigens geen vanzelfsprekendheid dat het ICMS over vijf, tien of vijftien jaar nog bestaat. “We kijken niet naar hoe we het instituut in leven moet houden, maar naar hoe we mensen het beste kunnen helpen. Je moet het niet per se tot in de eeuwigheid door blijven zetten.” Volgens hem moet het instituut alleen blijven bestaan, zolang het een toegevoegde waarde heeft. “Misschien verandert er in de toekomst de structuur van de universiteit, waardoor andere plekken onze functie overnemen en het ICMS niet langer nodig is.” Als je je als instituut overbodig hebt gemaakt, dan kun je beter stoppen, vindt hij. “Dat kan trouwens ook iets positiefs zijn, want het betekent dat de wetenschappers elkaar ook zonder ons goed weten te vinden.”