Dit zijn de experts:

• Toezichthouder Pim Breebaart is ex-bestuurder, ex-toezichthouder en ex-voorzitter van de Vereniging van Toezichthouders van Hogescholen.
• Docent Jeroen Janssen is universitair hoofddocent onderwijswetenschappen aan de Universiteit Utrecht.
• Lector Ellen Klatter is lector studiesucces aan de Hogeschool Rotterdam.
• Student Alex Tess Rutten studeert Cultural Analysis aan de UvA en is voormalig voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond en ex-studentenraadslid op de UvA.

2. Het is niet eerlijk geweest om studenten zo’n zware rol te geven bij de besteding van de basisbeursmiljoenen.

Rutten: “Studenten zijn ervaringsdeskundigen, dus je moet ze erbij betrekken. Daarom hebben de studentenbonden daar ook voor gepleit. Tegelijkertijd hebben studenten qua kennis en tijd een grote achterstand op besturen. Helaas is sinds het leenstelsel de kwaliteit van de medezeggenschap achteruitgegaan. Ik geef nu trainingen aan studentenraden en je ziet het minder worden. Het is een uitzondering geworden dat studenten er echt een jaar de tijd voor nemen, en geen of minder vakken volgen. Bovendien zitten studenten door het leenstelsel nauwelijks nog meerdere jaren in de medezeggenschap.

Toen ik zelf in het eerste jaar in een facultaire raad zat, had ik geen idee wat er gebeurde. De Nationale Jeugdraad heeft vorig jaar een onderzoek gedaan waaruit blijkt dat 86 procent van de student-bestuurders in Nederland zegt dat alleen te kunnen doen omdat ze financieel gesteund worden door hun ouders. Dat maakt de samenstelling van de raden ook nog eens eenzijdig.

Dan heb je ook nog de bezuinigingen op het hoger onderwijs. Heeft het effect als je rechtsom een project met blended learning opzet, terwijl je linksom grotere werkgroepen maakt doordat je basisfinanciering achteruitgaat? En kun je als student zulke zaken doorzien?”

Janssen: “Ik begrijp dat Alex zegt dat het op een centraal niveau ingewikkeld is om mee te praten. Bij ons zijn opleidingscommissies lokaal georganiseerd, die zitten heel dicht bij de opleiding. Daar hebben studenten goed met ons mee kunnen denken waar het geld naartoe ging. Dat moest ook; het geld kwam bij hen vandaan.”

Klatter: “De medezeggenschapsraad is bij ons in Rotterdam goed betrokken. Zo is er een oploop gemaakt onder de noemer: 'Wat te doen met 26 miljoen?'. Daar zijn veel studenten op af gekomen. Wat wel lastig is: studenten kunnen vaak goed beoordelen en benoemen wat er niet goed gaat, maar of het proces van onderwijs geven verantwoord is, daar hebben ze niet zo veel kijk op. Het zijn natuurlijk geen onderwijskundigen.”

Voldoende betrokken

Breebaart: “Bij alle 53 instellingen die door NVAO-panels zijn bezocht, hebben studenten gezegd dat ze voldoende betrokken zijn bij de plannen. Via discussies in raden, maar bijvoorbeeld ook door bijeenkomsten op hogescholen waar iedereen kon meepraten. In 2018 zeiden veel bestuurders dat ze dit het lastigste onderdeel van de landelijke afspraken vonden, maar in de praktijk hebben NVAO-panels niet gemerkt dat studenten zijn weggedrukt.”

Rutten: “Nou, mijn ervaring als student in NVAO-panels is dat het ongelooflijk moeilijk is om in zo’n gesprek in te schatten hoe de betrokkenheid van studenten écht was. Ik ben kritisch en niet op mijn mondje gevallen, maar ik zou als er een panel langskomt ook positief zijn over een plan waar ik samen met het bestuur aan had gewerkt. Je wil ook dat geld voor je instelling binnenhalen. Studenten zitten in een rare rol. En een leuk gesprek hebben, betekent niet per se dat je een sterke medezeggenschap hebt of dat het goed is gegaan.

Door mijn baan als trainer van medezeggenschapsraden kom ik op allerlei universiteiten en hogescholen, van opleidingscommissie tot centrale raad. En ik hoor dat bestuurders weglopen met de kwaliteit van hun medezeggenschap, terwijl ik weet dat die niet zo goed is. Dan blijken er heel basale randvoorwaarden over informatierecht, instemmingsverzoeken en termijnen niet op orde te zijn. Dan kun je een leuk gesprek hebben, maar dan blijft het daarbij.”

4. Al het basisbeursgeld had naar het aanstellen van extra docenten moeten gaan.

Klatter: “Nee. Omdat je eerst een goede probleemanalyse moet maken over het huidige onderwijs. Daar kunnen enorme slagen worden gemaakt. Curriculumverbetering, en het beleid rond toetsen kan veel beter. Er kan nog veel gebeuren om de kwaliteit van het huidige docentenkorps te verbeteren. Een hele groep nieuwe docenten erbij vraagt ook weer heel veel scholingscapaciteit, en die scholing is nu nog niet eens optimaal. Terug naar de basis dus, zou ik zeggen.”

Janssen: “Als je mij vraagt of ik meer docenten wil, zeg ik uiteraard ja. Toch ben ik het niet eens met de stelling. Natuurlijk heeft het tekort aan geld bij universiteiten geleid tot overwerkte docenten, maar er is veel meer aan de hand. Ellen heeft gelijk: we moeten echt iets doen aan de professionalisering van de nieuwe en zittende docenten, daar valt veel winst te behalen, net als bij het verbeteren van het curriculum.”

Breebaart: “Ook ik zeg absoluut nee. Zeker bij hogescholen zijn een soms gebrekkige voorkennis, tekortschietende studievaardigheden en een geringe focus van studenten op hun studie een groter probleem dan het aantal docenten. Veel studenten uit gezinnen met een lager inkomen blijven thuis wonen, voelen vaak huiselijke plichten en hebben soms twee of drie baantjes tegelijk. Dat bemoeilijkt de sociale integratie in de hogeschool, en het belemmert de studievoortgang. Heel veel onderwijskwaliteit wordt tenietgedaan door de financiële situatie van die groep studenten. Doodzonde. Dat is nóg erger tijdens de huidige corona-pandemie.”

Verder afgepeld

Rutten: “Ik had graag ja willen zeggen op deze stelling. Want ik vraag me ook af in hoeverre al het geld dat bij grote universiteiten en hogescholen naar centraal beleid gaat, tot effectieve resultaten leidt op de werkvloer. Het onderwijs is de laatste jaren steeds verder afgepeld.

Het helpt inderdaad niet als je docenten blindelings twee uur extra geeft. Toch zie je bijvoorbeeld aan de resultaten van scripties, dat het halveren van het aantal contacturen het er niet beter op heeft gemaakt. Je hebt echt ruimte in je hoofd nodig om je te ontwikkelen als docent, en om te kunnen reflecteren. Als ik naar mijn eigen docenten kijk, hebben ze dat niet; dat is puur overleven.”

Klatter: “De werkdruk is inderdaad heel hoog. Bij ons is bij wijze van experiment een opleiding helemaal opnieuw begonnen, waarin docenten het voortouw namen. Zij vertelden hun managers wat ze het beste konden doen, en wisten dat te verantwoorden. Uiteindelijk maakten ze meer uren, voor zichzelf en voor de studenten, maar ervoeren ze minder werkdruk, en was de werktevredenheid hoger.”

5. Het afschaffen van de basisbeurs was niet nodig als de studentengroei op tijd een halt werd toegeroepen.

Rutten: “Ik weet niet of dat zo is. We hebben nog steeds best een toegankelijk onderwijsstelsel, maar er komt steeds meer druk op te staan. Een investering in onderwijs is bij de doorrekening van verkiezingsprogramma’s een min, terwijl iedereen weet dat het op de lange termijn een plus oplevert. Daar zit een groter probleem.”

Janssen: “Binnen onze universiteit zijn wij een van de weinige opleidingen die redelijk constant blijven. De groei van studentenaantallen levert inderdaad druk op. Voor ons is de toegankelijkheid voor iedereen belangrijk, en als je deze stelling volgt, komt dat onder druk te staan. Die kant moeten we niet op. Ik vind inderdaad dat de overheid op alle gebieden en niveaus nalaat om voldoende te investeren in onderwijs.”

Breebaart: “Ik zie niet zoveel bewijs voor de relatie tussen het al dan niet bestaan van de basisbeurs en de groei van het hoger onderwijs. De groei van het aantal studenten heeft veel meer met demografische en maatschappelijke ontwikkelingen te maken. Heel veel jongeren willen koste wat het kost naar het hoger onderwijs. Er is maar een beperkte relatie met studiefinanciering.”

Schrijnend

Klatter: “Wij hadden als hogeschool in 2015 35.000 studenten en in 2019 bijna 40.000. We hebben navenant meer geld nodig. Ik vind het ook schrijnend dat Nederland internationaal best laag scoort met investeringen in hoger onderwijs en onderzoek. Wonderlijk: we hebben het thema 'Nederland kenniseconomie' heel hoog in het vaandel, maar we investeren niet veel. Iedereen wordt uitgeperst om nóg efficiënter en nóg effectiever te werken. Gras gaat niet sneller groeien als je er harder aan trekt, maar als je het de juiste voeding geeft. Dat geldt voor studenten, maar ook voor docenten en wetenschappers.”

Janssen: “Als je de onderwijspolitiek een beetje volgt, word je verdrietig van de kwaliteit, de spelletjes die er worden gespeeld en het gebrek aan continuïteit en visie. Dat zie je bij de studentengroei weer gebeuren. We zijn bezig met het uitwerken van allerlei plannen, en de kans is best groot dat we daar over een tijdje weer mee kunnen stoppen. Die ad hoc-politiek is deerniswekkend, en voor de mensen in het onderwijs erg demotiverend.”

Breebaart: “Het is natuurlijk van de gekke. De NVAO is bijna klaar met de beoordeling van de kwaliteitsafspraken van iedere instelling en we weten al dat er na de verkiezingen waarschijnlijk een grote meerderheid in de Kamer zal zijn voor de herinvoering van een basisbeurs. Maar omdat er geen eenduidig doel voor die basisbeurs wordt geformuleerd, gaat het nu gegarandeerd weer mis, voorspel ik.”

Rutten: “Je ziet dat kwetsbare studenten uit lagere sociaaleconomische groepen onevenredig veel last van hebben van het leenstelsel. Op hogescholen werkt een groot deel van de studenten meer dan eigenlijk mogelijk is als je fulltime studeert. Steeds meer jongeren hebben een moeizame start van hun leven, óók door de woningmarkt en de flexibele arbeidsmarkt. Tel daar nu de coronacrisis bij op. Daar ligt een heel grote uitdaging waar onderwijs en politiek een belangrijke rol in kunnen spelen.”