“Aan deze universiteit wordt relatief veel op kantoor gewerkt: er heerst een aanwezigheidscultuur”, weet Eva Demerouti, hoogleraar Arbeids- en Organisatiepsychologie. “Dan gaat het om een impliciete cultuur: het gevoel hebben dat je afgerekend zult worden op je afwezigheid. Maar fysiek veel op het werk zijn, betekent niet dat je beter presteert. Nu we massaal gedwongen thuiswerken, blijkt de output door te gaan. Dus hoop ik dat hierdoor die aanwezigheidscultuur en het beeld van thuiswerken gaan veranderen. In het verlengde daarvan hoop ik ook dat het vertrouwen in elkaar hiermee toeneemt. Natuurlijk, fysiek contact is belangrijk en blijft dat ook. De behoefte aan contact is een van de redenen dat mensen naar het werk komen. Ik verwacht dus niet dat we volledig thuis gaan werken na deze crisis, maar wel iets meer en dat we het gemakkelijker doen dan voorheen het geval was.”

Voor de crisis werkte Demerouti drie dagen per week op de campus. "Ik weet nog niet hoeveel dagen ik na de crisis naar de campus zal komen, maar mijn uitgangspunt is: ‘wanneer het nodig is’. Mijn output zal in ieder geval niet verschillen. Ik coördineer nog steeds en geef gewoon feedback, alleen zien studenten me nu via hun scherm. Ik heb bij mijn studenten geen vertraging kunnen vaststellen, behalve dat sommige afstudeerprojecten bij bedrijven aangepast moesten worden door de coronamaatregelen."

Handicap

Ook Wijnand IJsselsteijn, hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction, wijst op het belang van fysiek contact op de werkvloer. “Voor een deel heeft het wel of niet goed thuis kunnen werken te maken met onze digitale vaardigheden. We kunnen eraan wennen en er vaardiger in worden, maar het kost meer energie dan een fysieke meeting. Ik merk dat ik veel vermoeider ben aan het einde van een dag vergaderen via een schermpje. Dat heb ik op het kantoor minder snel. Ik laad me ook meer op door de fysieke aanwezigheid van mensen. Het gebrek daaraan voelt nu bijna als een handicap. Je voelt continu de beperkingen bij ontmoetingen en contacten, zowel in je werk als privé. Het zijn ook de kleine dingen die belangrijk zijn: even een hand op je schouder, samen aan een stuk werken, of op een whiteboard kliederen: fysieke interactie."

De drempel is verlaagd

Hoogleraar Kees Storm, hoofd van de onderzoeksgroep Theory of Polymers and Soft Matter, werkte voor corona al elke vrijdag thuis. "Het wordt, nu we zoveel thuiswerken, wel lastiger om de balans tussen werk en privé goed gescheiden te houden. Beide lopen wat in elkaar over en het is moeilijker afschakelen.” Voor Storm gaat de winst niet zitten in vaker thuiswerken, maar in het efficiënter thuiswerken.

“Ik was altijd al tevreden met één dag thuiswerken en ben voornemens dat te blijven doen, maar de manier waarop is efficiënter geworden. En de drempel om af en toe eens een extra dag thuis te werken, is ook lager geworden. Ik dacht altijd: ‘dan moet ik zoveel afzeggen’. Dat houdt je dan tegen, maar nu heb ik er meer vertrouwen in dat het meeste gewoon online kan, en dat ik toch een productieve dag zal hebben.”

Na de coronacrisis is ze dus niet van plan om meer thuis te gaan werken. "Zoals al gezegd omdat ik dichtbij woon, maar ook omdat mijn werkplek op mijn studentenkamer minder fijn is dan op de uni. Ik zit nu vanwege corona ook meer thuis bij mijn ouders. Daar is meer ruimte, het is beter geschikt om te studeren. Op mijn eigen kamer heb ik slechts een heel klein bureau, één stopcontact en geen extra beeldschermen. Ik denk dat veel mensen die op de Facebook-poll reageerden met ‘Nee, ik wil niet meer gaan thuiswerken als corona voorbij is’, dat zeggen omdat ze thuis geen goede werkomgeving hebben. Zeker voor studenten lijkt me dat het geval.”

IJsselsteijn herkent dat wel uit eigen praktijk: “Ik Skype regelmatig met studenten en die zie ik dan vooral in kleine ruimtes of op de zolder bij hun ouders zitten met een tekort aan privacy.”

Congressen

Voor wetenschappers zijn er naast hun onderwijsactiviteiten meer fysieke aangelegenheden die inmiddels getransformeerd zijn tot een online variant, zoals de landelijke vergaderingen met vakgenoten, of de grote internationale congressen. Ook die worden nu van huis uit gedaan. Kees Storm reisde begin maart, net voor de crisis, nog naar Denver om daar een voordracht te houden op het congres van de American Physical Society. Goed en wel aangekomen hoorde hij dat het congres niet meer doorging.

Storm: “Ik baalde eerst heel erg, zeker omdat de weken ervoor gewoon berichten kwamen dat alles door zou gaan. Maar ik snap het besluit wel; het was een slimme keuze het af te zeggen, anders had het echt een infectiehaard kunnen worden. Het is ook niet zomaar een congres, maar wereldwijd het grootste natuurkundecongres met maar liefst tienduizend bezoekers. Dat was best een risico, zoveel mensen dicht op elkaar, zeker met de kennis die we nu over het virus hebben.”

Wisselen van rollen

Resteert nog de vraag welk effect het intensief thuiswerken op de menselijke psyche kan hebben. Hoogleraar Wijnand IJsselsteijn somt er een aantal op: "Nog maar moeilijk kunnen afschakelen, het missen van fysiek contact, het continue wisselen van rollen en zelfs identiteitsproblemen." Maar als we onze verwachtingen bijstellen, kunnen we die effecten temperen, denkt IJsselsteijn. “De regering van Canada vaardigde al snel goede richtlijnen uit over hoe om te gaan met thuiswerken. Stelregel één: ‘You are not working from home, you are at your home, during a crisis, trying to work’.”

Volgens IJsselsteijn is het niet alleen een praktisch en sociaal issue, "maar is het er ook eentje van identiteit. Mensen ontlenen hun identiteit deels aan hun werk; uit de locaties die ze daarvoor bezoeken en de verschillende rollen die ze daar spelen. Als ik boodschappen doe, ben ik een klant, als ik m’n kinderen van school haal of lunch voor ze maak, ben ik vader. Als ik in de trein zit, ben ik reiziger, en als ik op mijn werkplek in Atlas zit, ben ik hoogleraar.”

Volgens hem is iemands identiteit dus deels verbonden aan bepaalde plaatsen; zo voelt een student zich meer student als hij of zij op het terrein van de universiteit is. "Van Winston Churchill bestaat een mooie uitspraak die dit perfect illustreert”, zegt IJsselsteijn. “Na een Duits bombardement in 1943, waarbij de Commons Chamber van het parlement was geraakt, pleitte hij voor onmiddellijke herbouw en herstel in oude glorie. Dit was daarvoor zijn argument: ‘We shape our buildings and thereafter they shape us’."