- Mensen , Onderwijs
- 10/06/2020
“Het voelt als een jas die uitgaat”
Dean Lex Lemmens zegt vaarwel tegen het Bachelor College
Nog minder dan een maand, dan draagt Lex Lemmens, dean van het Bachelor College, op 1 juli het stokje over aan Ines Lopez Arteaga. Zijn rol bij de totstandkoming van dit vernieuwende onderwijsconcept was cruciaal en acht jaar lang heeft hij er verder aan gebouwd. De druk van de functie heeft hij nooit als vervelend ervaren. “Maar als het straks stopt, voelt het wel als een jas die uitgaat”, bekent Lemmens. Zijn opvolgster helpt hij nog met de overdracht, maar daarna, als reizen weer mogelijk is, lonkt de camper. Tenminste, als hij tussentijds niet weer zwicht voor een mooie onderwijskundige functie.
De reden voor de TU/e om in 2011 voor het onderwijs in de bachelorfase een nieuwe vorm en invulling te ontwikkelen, was eigenlijk een heel banale, zegt Lemmens. “De universiteit was bang dat enkele opleidingen vanwege hun beperkte instroom te weinig kritische massa zouden houden. Daarmee werd het risico reëel dat ze zouden ophouden te bestaan. We hebben het over Electrical Engineering, Scheikundige Technologie en Toegepaste Wiskunde. Iets wat we ons nu nauwelijks nog kunnen voorstellen, gezien de sterke groei van onze opleidingen gedurende de laatste acht jaar.”
Toenmalig rector Hans van Duijn maakte zich er serieus zorgen over en Lemmens kreeg het verzoek het bacheloronderwijs grondig op de schop te nemen. Lemmens: “De vraag was: hoe trekken we ook andere groepen studenten naar de TU/e, dan enkel degenen die intrinsiek al gemotiveerd zijn voor het volgen van een exacte opleiding? Het antwoord: laat ze direct zien wat ze met onze opleidingen kunnen gaan doen na het afstuderen. De ‘dromen-campagne’ die hiervoor werd ontwikkeld, speelde een belangrijke rol bij het overbrengen van die boodschap”, zegt Lemmens.
Driemaal nee
Dat hij ervoor gevraagd werd, had er volgens Lemmens mee te maken dat hij tijdens zijn academische loopbaan zo’n beetje door de hele universiteit was gezworven, en daardoor niet aan één faculteit was te koppelen. “Zodoende had niemand echt bezwaar tegen mijn aanstelling - al moet ik bekennen dat ik zelf eerst een bijbels driemaal ‘nee’ heb uitgesproken.”
Lemmens en de leden van de taskforce die ervoor in het leven was geroepen, moesten meteen stevig aan de bak, want Van Duijn had besloten de invoering niet uit te stellen tot september 2013, maar er al in het collegejaar 2012-2013 mee te willen beginnen. Volgens hem was er geen tijd te verliezen.
“Lex was een rolmodel voor mij”
Paul Koenraad, dean van de Graduate School, zegt Lemmens zeer te bewonderen om zijn enorme deskundigheid en zijn vermogen om alle verschillende meningen die er binnen de TU/e over onderwijs bestaan, toch altijd samen te kunnen brengen. “Toen ik als dean begon, was hij een rolmodel voor de manier waarop ik die functie wilde gaan invullen. Het Bachelor College is zijn kindje en zijn visie op het onderwijs heeft zich altijd verder ontwikkeld en levert ons nu het challenge-based learning op.”
Als sterke punten van Lemmens noemt Koenraad het goed kunnen analyseren van vraagstukken en die vertalen in een duidelijke visie. “Geregeld verraste hij ons ook met bepaalde zaken, want creatief is hij ook.” Koenraad heeft het volledige vertrouwen in de samenwerking met de opvolger van Lemmens, Ines Lopez Arteaga. “Ik ken haar inmiddels al beter, maar een tweede Lex zal ze niet worden. Dat hoeft ook helemaal niet en ik denk ook niet dat die er überhaupt te vinden is.”
Lemmens werd naar voren geschoven als het boegbeeld van de nieuwe onderwijsverandering, maar zegt dat hij het vansprekend niet helemaal in zijn eentje heeft gedaan. “Ik werd omringd door een grote groep mensen die binnen vele werkgroepen op allerlei gebieden zaken uitzochten en verder uitwerkten. Ook moet ik eerlijk bekennen dat we het tij toen meehadden als het gaat om een verhoogde aandacht voor en appreciatie van techniek door scholieren in Nederland. Zo zagen we dat op middelbare scholen de twee exacte profielen steeds vaker werden gekozen.”
Uniek onderwijsmodel
Nog altijd is Lemmens er ontzettend trots op dat het docentenkorps en de ondersteuners erin slaagden om in een relatief korte tijd een nieuw en uniek onderwijsmodel op poten te zetten. “Wat wij de aankomende studenten boden, vonden ze nergens anders en dat pikten ze ook op. Ze waren vooral gecharmeerd van de keuzemogelijkheden die ze binnen het Bachelor College kregen. Je kon nog altijd de diepte in als je wilde, maar er waren ook keuzes te maken als je meer voelde voor een rol als generalist, als manager, of als eigen ondernemer.”
Het Bachelor College heeft de Eindhovense universiteit vanaf de start geen windeieren gelegd. In acht jaar tijd verdubbelde de instroom van eerstejaars, en ook de rendementen verbeterden aanzienlijk. Al was dat laatste ook mede te danken aan de invoering van het bindend studieadvies en de harde knip. Enkele jaren terug moest het bestuur voor een viertal opleidingen zelfs een numerus fixus invoeren, om zo de druk van de ketel te halen bij de faculteiten, en deels ook omdat er problemen dreigde te ontstaan met betrekking tot beschikbare onderwijsruimtes.
"We waren good cop en bad cop"
“Dat is een hele zuinige uitleg”, zegt oud-rector Hans van Duijn, als hij hoort dat Lemmens denkt alleen gekozen te zijn omdat hij niet aan een bepaalde faculteit te koppelen was. "Lex stak met kop en schouders boven de rest uit als het ging om kennis van zaken.
Internationaal had hij goed rondgekeken hoe de hervorming van ingenieursopleidingen daar werd aangepakt. Zijn reputatie was goed, er werd naar hem geluisterd, en hij was destijds een verademing binnen een cultuur waar veel mensen met een uitgesproken eigen mening rondlopen.”
Op het persoonlijke vlak was er een uitstekende klik, zegt Van Duijn. “We zagen elkaar bijna dagelijks, konden goed schakelen en hebben dezelfde soort humor.” Als de opleidingsdirecteuren ergens van overtuigd moesten worden, speelden hij en Lemmens wel eens de rol van bad cop en good cop. Van Duijn: “Ik stond bij vergaderingen met mijn mening dan tegenover de opleidingsdirecteuren, maar Lex zorgde er altijd voor dat er een oplossing uitrolde. Zijn diplomatieke vaardigheden zijn groot en belangrijk voor deze functie.”
USE
Maar ook de “grootste onderwijsrevolutie van de TU/e”, zoals rector Van Duijn het ooit omschreef, verliep niet geheel vlekkeloos. Een hoofdpijndossier bleven lange tijd de USE-vakken (User, Society en Enterprise). Lemmens: “Veel docenten waren bij de start van het Bachelor College ontzettend druk bezig hun vakken om te zetten van drie naar vijf studiepunten en hadden geen tijd om ook hier nog naar te kijken. Bij de faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences was die tijd er wel, waardoor we die vakken destijds te veel benaderd hebben vanuit een sociaal-maatschappelijk oogpunt.”
Er volgde kritiek uit de faculteiten, die vonden dat de USE-vakken niet aansloten op hun opleidingen, en men kon de eigen studenten maar moeilijk uitleggen waarom ze die moesten volgen. Lemmens beloofde er goed naar te kijken en zegt dat er veel aan verbeterd is en dat er de laatste tijd hard is gewerkt aan de ontwikkeling van vijf zogeheten premium USE-leerlijnen, waar iedere student iets van zijn of haar gading moet kunnen vinden.
“Om dat voor elkaar te krijgen, zijn we anders te werk gegaan", legt Lemmens uit. "We nodigden docenten uit voor een inspiratiesessie in de University Club, waar ze met elkaar konden praten over wat ze leuk vinden en wat ze inspireert. Mensen uit verschillende disciplines vonden elkaar zo en in september gaat het eerste resultaat van die bijeenkomst van start: de leerlijn Internet of Things.” Challenge Based Learning (CBL) staat hierin centraal. Studenten zullen in zeven maanden een volledige cyclus doorlopen van idee naar ontwerp, technische uitwerking en een pitch voor investeerders. De leerlijn Physics of Social Systems, ontworpen door de faculteit Technische Natuurkunde, start ook in september, en een herontworpen versie van een bestaande USE-leerlijn Decisions under Risk and Uncertainty is in de maak.
"Lof voor zijn toegankelijkheid"
Als voorzitter van de Bachelor College-commissie van de universiteitsraad had Erik van Heijst van medio 2017 tot eind 2018 veel contact met Lemmens. “Zijn objectiviteit en zijn toegankelijkheid zijn wat mij betreft zijn sterkste punten. Elke keer wanneer we een probleem bij hem aankaartten, bestond zijn antwoord uit één van deze twee mogelijkheden: of het probleem was al bekend en hij was bezig het op te lossen, of hij was niet op de hoogte, maar hij zou het meteen aanpakken.”
Volgens Van Heijst betekende het niet dat hij en zijn commissie het altijd eens waren met de dean. “Maar dan kwamen we uiteindelijk wel uit op een consensus op basis van de objectieve feiten. Er waren ook genoeg gelegenheden waar we veel met elkaar gelachen hebben. Dat is iets wat ook altijd gebeurde tijdens de vergaderingen met Lex. Zijn opvolger wens ik veel succes met het bereiken van de hoge standaard die Lex in acht jaar wist te behalen.”
Toekomst
Challenge-based learning is het onderwijsconcept dat binnen het Bachelor College en de Graduate School de komende jaren steeds belangrijker moet worden. Lemmens: “Binnen elke discipline willen we studenten eigen vraagstukken aanbieden, en de crux daarbij is dat ze zelf moeten zien te achterhalen welke kennis ze nodig hebben om die vraagstukken op te lossen. Dat gaat in de vorm van blended learning. Deels wordt de stof online aangeboden, en daar moeten ze zelf hun keuzes in maken, maar ze moeten er ook on campus mee aan de slag. Vanuit dit oogpunt zijn we ook met de TU/e innovation Space gestart. Colleges zijn straks nog steeds een onderdeel binnen dit concept, maar de studenten weten dan wel precies waarom ze specifiek deze colleges volgen.”
Lemmens zegt dat niemand zich zorgen hoeft te maken dat door het vergroten van de keuzevrijheid van de student opleidingen straks inhoudelijk minder van kwaliteit worden. “Iedereen moet nog steeds een diploma halen, en het uitreiken van dat diploma is de garantie van onze kant dat wij die persoon getest hebben op zijn kennis en vaardigheden. De manier waarop we onze studenten dan opleiden is echter veel meer in lijn met wat de markt vraagt. Het bedrijfsleven zal steeds meer kijken naar portfolio’s, waarin de specialisaties van iemand zijn opgenomen.”
“Dank namens toekomstige ingenieurs”
“Onderwijsonderzoekster Ruth Graham noemt de verandering die het Bachelor College wist te bereiken en die zij heeft geëvalueerd, zeer indrukwekkend”, zegt Isabelle Reymen, wetenschappelijk directeur van de TU/e innovation Space. “Graham vergeleek het met veel andere onderwijsveranderingen die in engineering over de hele wereld zijn uitgevoerd. Deze hervorming is van invloed op elk vak, elke student en elke docent. Negen jaar geleden nam Lex hierin het voortouw.”
Volgens Reymen biedt het kansen voor een volgende grote stap, “namelijk die naar challenge-based learning, met meer aandacht voor interdisciplinair onderwijs en de integratie van theorie en praktijk, om zo de ingenieurs van de toekomst op te leiden.”
Ze is Lemmens dankbaar voor zijn rol hierbij en omdat hij van meet af aan pleitbezorger was voor het opzetten van de TU/e innovation Space. “Uit naam van toekomstige ingenieurs, hun werkgevers en andere maatschappelijk belanghebbenden, wil ik hem bedanken voor alle initiatieven die hij als dean ondernomen heeft. En voor zijn goede adviezen en doorzettingsvermogen.”
Experimenten
De komende vier jaar wordt er geëxperimenteerd met CBL, eerst in kleine groepen, maar de experimenten zullen steeds verder worden opgeschaald, zegt Lemmens. De eerste E³-pilot, wat staat voor Eindhoven Engineering Education, is gepland voor het komend collegejaar met een groep van zo’n negentig studenten. Lemmens: “CBL moet het wezenlijke onderwijsconcept van het Bachelor College worden en het wordt een van de belangrijkste taken waar mijn opvolgster Ines Lopez Arteaga mee aan de slag gaat. Er is ook een speciale taskforce voor in het leven geroepen om haar daarbij te ondersteunen. Rond 2024 moet er een concept voor klaarliggen en een plan om het in te gaan voeren.” Lemmens denkt dat de huidige crisis en het tijdelijk stilvallen van alle activiteiten op de campus de ontwikkelingen hiervan wel wat gaan vertragen.
Ook op andere gebieden wordt druk gewerkt aan de verdere ontwikkeling van het Bachelor College, zoals op het gebied van employability. Hieronder valt het aanleren van soft skills, zoals goed kunnen communiceren en werken in teamverband. Dat moet volgens Lemmens een integraal onderdeel worden binnen de opleiding. “Daardoor zal de student steeds beter de samenhang zien tussen het aanleren van dit soort vaardigheden, die ook door het bedrijfsleven worden gevraagd, en de rest van zijn bachelor”, aldus Lemmens. “Als CBL straks meer en meer wordt ingevoerd zal het aanleren van dergelijke soft skills op een nog natuurlijkere manier verlopen.”
“Altijd zoekend naar het compromis”
Rector Frank Baaijens noemt Lemmens de “Godfather van het Bachelor College”. Maar Lemmens is niet de persoon die je een voorstel doet dat je niet kunt weigeren. Baaijens prijst hem juist om zijn bereidheid altijd naar het compromis te zoeken. “Hij beschikt over een zeer heldere visie waar hij met het Bachelor College naartoe wil, en hij heeft daarbij ook de charme om het allemaal voor elkaar te krijgen.”
Terugkijkend is Baaijens nog altijd vol lof over de snelheid en voortvarendheid waarmee Lemmens en zijn voorganger, oud-rector Hans van Duijn, het destijds van grond wisten te krijgen. “Die begintijd is tekenend voor de passie en gedrevenheid van Lex. Als ik met hem samenwerk, gaat het altijd over de inhoud, al wordt er ook veel gelachen.”
Het succesvolle verloop van de Instellingstoets Kwaliteitszorg (ITK) door de NVAO, waarvan onlangs het zeer positieve eindoordeel binnenkwam, is volgens Baaijens voor een zeer belangrijk deel de verdienste van Lemmens. “Dat mag hij na acht jaar echt zien als de kroon op zijn werk. Met zijn expertise en kennis gingen we daar nu aanzienlijk comfortabeler mee aan de slag dan de eerste keer in 2013.”
Druk
Kortom, Lemmens laat na twee termijnen van vier jaar als dean in september een onderwijskundige erfenis van formaat na. Maar als eerste beseft hij dat op dit vlak de ontwikkelingen nooit zullen stoppen, en dat er voor zijn opvolgster altijd weer meer werk ligt te wachten. Logische vraag: heeft hij zelf geen momenten gekend dat hij worstelde met druk vanuit de instelling om aan alle verwachtingen te kunnen voldoen? Want aan eigenwijze mensen met een eigen mening over onderwijs heeft de TU/e zeker geen gebrek. Lemmens is kort over: “Die druk heb ik eigenlijk in al die jaren nooit als vervelend ervaren. Maar als het op 1 juli stopt en ik eind augustus afscheid neem, voelt het voor mij wel als een jas die uitgaat.”
Als het straks weer kan, wil hij samen met zijn vrouw op pad met de camper. Maar lachend houdt hij nu al een slag om de arm: “Moet ik in de tussentijd natuurlijk niet gevraagd worden voor een interessante functie op het gebied van onderwijs."
Op vrijdag 28 augustus zal in de Senaatszaal van het Auditorium vanaf 16.00 uur het officiële afscheid van Lex Lemmens plaatsvinden. Op dit moment is vanwege de coronacrisis en de daarmee samenhangende maatregelen nog niet te zeggen hoe dit afscheid er precies uit komt te zien. Nadere informatie volgt zo snel mogelijk.
Discussie