In 2008 initieerde Meijer (62) samen met collega-hoogleraren Mark Peletier, Rutger van Santen en Jaap Schouten de oprichting van een nieuw instituut. Dit moest zich gaan richten op het samenbrengen van wetenschappers en verschillende disciplines van de vijf meewerkende faculteiten: Wiskunde en Informatica, Biomedische Technologie, Technische Natuurkunde, Werktuigbouwkunde en Scheikundige Technologie.

Voor Meijer zelf staat het mechanisme van zelforganisatie centraal: hoe ontstaan uit afzonderlijke bouwstenen functionele moleculaire systemen? Met deze kennis kunnen moleculaire fabriekjes gebouwd worden die een nieuwe generatie van katalysatoren, nano-containers en functionele materialen produceren.

Een relatief nieuw onderzoeksgebied en juist daarom is het stimuleren van samenwerken over de faculteitsgrenzen heen essentieel, legt Meijer uit."‘Er valt veel te winnen door mensen die heel sterk in hun discipline zijn bij elkaar te brengen. En tegelijkertijd trekken we mensen aan die tussen twee traditionele disciplines in vallen. Door deze wisselwerking kunnen we dingen realiseren die we anders niet voor elkaar zouden kunnen krijgen. Bovendien hebben we vanaf dag één voorop gesteld: het instituut draait enkel en alleen om wetenschap en technologie. We stimuleren en faciliteren onderzoekers bij het doen van grensverleggend onderzoek. Geld en organisatiestructuur spelen een ondergeschikte rol. En dat maakt ons instituut wezenlijk anders dan de andere academische interdisciplinaire instituten binnen Nederland", doceert Meijer.

Wetenschap inzichtelijk maken

Ook wordt er een animatiestudio opgericht. Meijer: "Als je over iets complex praat wat dynamisch is, is het heel lastig om met statische plaatjes te communiceren. Dat moet je ook doen in de taal van complexe moleculaire systemen. En naast dat je hiermee de wetenschap inzichtelijker maakt voor je collega-onderzoekers, maak je het ook toegankelijker voor een breder publiek. Zo wordt de eerste film van de animatiestudio, destijds gemaakt voor de World Expo 2010 in Shanghai, nu nog steeds wereldwijd vertoond."

In 2012 volgt een grote stap: een eigen onderkomen in het daartoe verbouwde Ketelhuis Ceres waarin Sagitta Peters, toenmalig business manager van het ICMS, een belangrijke rol heeft gespeeld, aldus Meijer. Transparant, ruimte voor een groot atrium om onderlinge discussies te bevorderen - "er wordt bij ons nooit vergaderd" - en een technisch zo optimaal mogelijke omgeving voor state-of-the-art laboratoriumapparatuur. "Zelfs ons gebouw heeft met de BNA Gebouw van het Jaar-award een prijs in de wacht gesleept", knipoogt Meijer.

Blijven vooroplopen

Een van de toponderzoekers die mede dankzij het ICMS naar Eindhoven is gekomen, is hoogleraar Bio-organische Chemie Jan van Hest (49). Hij begon zijn wetenschappelijke carrière als promovendus in de groep van Bert Meijer, en na onder meer een aanstelling bij chemieconcern DSM Research en de Radboud Universiteit Nijmegen, kwam hij in 2016 weer in dienst van de TU/e. Dit voorjaar zal hij als nieuwe wetenschappelijk directeur van het ICMS het stokje van Meijer overnemen. 

Van Hest: "Het ICMS is zeker een van de redenen van mijn komst naar de TU/e, het is een fantastische plek van wetenschappelijke interactie. Eindhoven heeft altijd al een voorloperrol gespeeld binnen het complexiteitsdenken. Met supramoleculaire chemie waren al meerdere internationale groepen bezig, maar de complexiteit die het met zich meebrengt om die beter te begrijpen en de volgende stap te kunnen zetten in de controle over moleculen, materialen en processen is hier al tien jaar geleden in gang gezet. De Complexity Hub, een van de huidige drie onderzoekslijnen, is een groot succes. Maar we moeten zorgen dat we ook blijven voorlopen, de technologieontwikkeling gaat heel hard."

Binnen het Instituut voor Complexe Moleculaire Systemen (ICMS) wordt onderzoek gedaan aan zelf-assemblage: het spontaan organiseren van moleculaire bouwblokjes tot een structuur. Hoe kan het dat bepaalde moleculen gaan samenklonteren tot een structuur met een duidelijke functie? Met deze kennis kunnen onderzoekers vervolgens zelforganiserende moleculaire fabriekjes bouwen met heel diverse functies, van nano-motoren tot dynamische biomaterialen voor weefselreparatie in het lichaam.

Het onderzoek binnen het ICMS kent zeven pijlers - zie de infographic hieronder (klik om te vergroten).

Blijven vernieuwen en prikkelen

Interdisciplinair, complex, fundamenteel. Het zijn ICMS-steekwoorden die Van Hest ook als voorzitter van een studiegroep binnen de TU/e Expeditie 2030 eruit ziet springen. In dat project analyseert Van Hest universiteitsbreed binnen welke onderzoeksspeerpunten de TU/e een vooraanstaande rol kan blijven of gaan spelen in het komende decennium. "Spannende ontwikkelingen vinden vaak plaats op grensgebieden en dan is kennis van meerdere terreinen noodzakelijk om verder te komen. Interdisciplinair werken lijkt een open deur, maar voor velen is het echt een verandering van perspectief. We zien dat het zeker voor een technische universiteit heel belangrijk is om niet binnen de faculteitsgrenzen te blijven, maar juist daartussenin te gaan zitten."

"Je ziet dat terugkomen in de onderzoeksthema’s van de toekomst: ontwikkeling van nieuwe materialen, complexe systemen, biologie als engineering science. Daar dragen wij als ICMS ook aan bij. Hoe kijken we naar biologische systemen met moleculaire kennis; heel belangrijk om de volgende stap te zetten van fenomenologische wetenschap - het bekijken - naar creatieve, synthetische wetenschap, waar we dingen kunnen bouwen om ze te bestuderen. Zowel inhoudelijk als qua interdisciplinaire aanpak gaat de TU/e straks een kant op waarbinnen wij al voorloperwerk verrichten. En we gaan de komende tien jaar op deze koers verder, blijven vernieuwen en prikkelen."